Platform ve Yük Kaldırma Aparatlarında Güvenlik Testleri

Platformlar, sepetli vinçler, makaslı ve teleskopik personel yükselticiler, malzeme/yük kaldırma platformları ve bunlarla birlikte kullanılan yük kaldırma aparatları (sapanlar, kancalar, traversler vb.) iş kazası riski yüksek ekipman grubundadır.

Bu ekipmanlarda yapılan güvenlik testleri ve kaldırma ekipmanları periyodik kontrol süresi doğru yönetilmediğinde; devrilme, yük düşmesi, platform çökmesi gibi ağır sonuçlara yol açabilen kazalar ortaya çıkabilir.

Bu yazıda, mekanik kaldırma iletme platformu ve yük kaldırma aparatlarında:

• Hangi ekipmanların periyodik kontrole tabi olduğunu,
• Statik ve dinamik yük testlerinin temel mantığını,
• Kararlılık (stabilite) testlerinin neden kritik olduğunu,
• Yük kaldırma aparatlarında (sapan, halat, kanca vb.) kontrol başlıklarını,
• İşletmeler için pratik uygulama önerilerini

özetleyeceğiz.

Hangi Platform ve Aparatlar Bu Kapsama Girer?

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’ne göre, yük kaldıran ve seviye değiştiren tüm iş ekipmanları “kaldırma ve iletme ekipmanı” kapsamına girer. Platform ve aparat özelinde tipik örnekler:

Platform ve Kaldırma Sistemleri

• Makaslı yük ve personel platformları
• Teleskopik ve eklemli (artikülasyonlu) personel yükselticiler
• Sepetli vinç /platformlar
• Hidrolik yük platformları, malzeme çıkarma platformları
• Ray üzerinde çalışan kaldırma platformları (ör. sanayi içi malzeme platformları)

Yük Kaldırma Aparatları

• Çelik halatlı ve zincirli sapanlar
• Dokuma (polyester vb.) sapanlar
• Kancalar, C-kancalar, klemens tipi aparat ve kelepçeler
• Traversler, kaldırma bomları, özel tasarım kaldırma çerçeveleri

Bu ekipmanların hepsi, belirli aralıklarla kaldırma araçları periyodik kontrol kapsamına girer; sadece makine değil, kullanılan yük kaldırma aparatları da periyodik muayenede değerlendirilmelidir.

Mevzuat ve Kaldırma Ekipmanları Periyodik Kontrol Süresi

Kaldırma ve iletme ekipmanlarında genel kural:

• Azami periyot: en fazla 12 ay – yılda en az bir kez periyodik kontrol ve yük testleri
• Ağır çalışma koşullarında (dış ortam, korozyon, yoğun vardiya, agresif kimyasallar vb.) bu süre, iş güvenliği uzmanı/mühendisin risk değerlendirmesine göre daha da kısaltılabilir (örneğin 6 ay)
• Periyodik kontroller ; bu konuda eğitim almış, yetkin mühendis veya teknik personel tarafından yapılmalı ve sonuçlar rapor + etiketleme ile kayıt altına alınmalıdır.

Personel taşıyan platformlarda (sepetli, makaslı, teleskopik vb.) risk daha yüksek olduğundan, pratikte pek çok işletme yıllık kontrolün yanında altı aylık ara kontrolleri ve düzenli görsel muayeneleri süreçlerine ekler.

Güvenlik Testlerinin Temel Türleri

Platform ve yük kaldırma aparatlarında güvenlik testleri kabaca dört başlıkta toplanır:

• Görsel / fiziki muayene
• Statik yük testi
• Dinamik yük testi
• Kararlılık (stabilite) deneyi

Görsel / Fiziki Muayene

Her periyodik kontrol öncesi ve mümkünse çalışma öncesi yapılan ilk adım gözle muayenedir. Bu aşamada:

• Platform gövdesinde, kaynak bölgelerinde çatlak, deformasyon, korozyon
• Makas kollarında ve pimlerinde boşluk, yamulma
• Sepet bağlantılarında gevşeklik, çatlak veya uygunsuz kaynak
• Sapan, halat, zincir ve kancalarda aşınma, kırık tel, uzama, çatlak, ezilme
• Hidrolik hortum ve bağlantılarda yağ kaçağı ve kabarma
• Güvenlik ekipmanları (emniyet kilidi, acil durdurma butonu, limit switch’ler, sensörler) üzerinde hasar

aranır ve tespit edilen uygunsuzluklar kayıt altına alınır.

Statik Yük Testi (Yapısal Güç Testi)

Statik test, platformun ve yük kaldırma aparatlarının beyan edilen kapasitenin üzerinde yüklenerek yapısal dayanımının kontrol edildiği testtir. Amaç, “gizli zayıflıkları” platform devrilmeden veya aparat kopmadan önce tespit etmektir.

Temel İlkeler

• Test yükü, genellikle beyan edilen taşıma kapasitesinin (SWL) en az 1,25 katı olarak uygulanır.

• Yük, zeminden yaklaşık 100–200 mm yükseltilir ve en az 10 dakika süreyle askıda tutulur.

• Bu esnada:

  • Platform gövdesinde kalıcı deformasyon,
  • Kaynaklarda çatlak, boya atması,
  • Halat, zincir, sapan veya kancalarda uzama ve şekil bozukluğu

  oluşmaması gerekir.

Platform Özelinde Statik Test Noktaları

• Makaslı platformlar: Makas kolları, pimler, taban ve üst şase; taşıyıcı döşeme; ankraj veya tekerlekli taban yapısı
• Hidrolik yük platformları: Silindirler, bağlantı pimleri, taban plakası, platform sacı, yan koruma profilleri
• Sepetli platformlar: Bom yapısı, sepet bağlantı braketi, bağlantı pimleri; sepet tabanı ve korkuluklar
• Yük kaldırma aparatları: Travers kolları, kulaklar, mafsallar; sapan bağlantı noktaları; kancanın oturduğu yuvalar

Statik testte oluşan ufak bir çatlak bile ileride büyük bir göçmenin habercisi olabileceği için, test sonrası detaylı görsel muayene şarttır.

Dinamik Yük Testi (Çalışma Davranışı Testi)

Dinamik test, platformun veya yük kaldırma sisteminin yük altında hareket ederken nasıl davrandığını görmek için yapılır. Burada amaç, frenlerin, valflerin, hız kontrol sistemlerinin ve güvenlik sensörlerinin gerçek kullanım koşullarına yakın bir senaryoda test edilmesidir.

Temel İlkeler

• Test yükü, beyan kapasitesinin yaklaşık 1,1 katı seviyesinde seçilir (ilgili standarda göre değişebilir).

• Platform, kaldırma–indirme, ileri–geri, sağ–sol (varsa) tüm hareketleri boyunca defalarca çalıştırılır.

• Testler, üretici kataloglarında belirtilen hızlarda yapılmalı; test sırasında:

  • Beklenmeyen hızlanma,
  • Aniden durma veya çökme,
  • Aşırı salınım,
  • Fren veya valflerde tutmama

  gibi sorunlar gözlenmemelidir.

Platformlarda Dinamik Test Örnekleri

• Makaslı platform: Maksimum çalışma yüksekliğine çıkış, maksimumdan iniş; hareketli tiplerde yürüyüş ve dönüş hareketleri
• Sepetli platform: Bom açma–kapama, teleskop uzatma, sepet döndürme; acil durdurma butonu ve acil indirme sisteminin test edilmesi
• Yük platformu: Boş ve yüklü iniş–çıkışlarda seviyeleme, kat hizalarında durma hassasiyeti, kapı/kapak kilitleriyle interlock kontrolleri

Dinamik testte hedef, ekipmanın sadece “taşıyabilmesi” değil, öngörülen hareket sınırları içinde güvenli ve kontrollü çalıştığının ispatıdır.

Kararlılık (Stabilite) Deneyleri

Özellikle sepetli platformlar, mobil makaslı platformlar ve bina dışına uzanan malzeme/yük platformlarında devrilme riski, en kritik tehlikelerden biridir.

Kararlılık deneyleri ile:

• Platformun belirtilen konumlarda (maksimum uzama, maksimum yük, en büyük bom açısı vb.) devrilmeden ayakta kalıp kalmadığı,
• Rüzgâr yükü, eğimli zemin, yanlış ayak açma gibi olası etkenlere karşı toleransı,
• Karşı ağırlık ve ayak sistemlerinin yeterliliği

kontrol edilir.

Test yükü; ilgili standarda ve ekipman tipine göre beyan kapasitesinin genellikle en az 1,25 katı seviyesine göre hesaplanır. Bu testler sırasında maruziyet alanında personel bulundurulmamalı, test alanı bariyer ve uyarı levhalarıyla izole edilmelidir.

Yük Kaldırma Aparatlarında Kontrol ve Testler

Platform ne kadar sağlam olursa olsun, yükü bağlayan aparatlar zayıfsa sistemin tamamı risk altındadır. Bu nedenle sapan, halat, zincir ve kancalar ayrı bir bölüm olarak değerlendirilmelidir.

Çelik Halat ve Zincir Sapanlar

Her periyodik kontrolde ve mümkünse kullanım öncesinde:

• Kırık tel sayısı
• Bakla veya tel kesitindeki aşınma oranı
• Halat çapında incelme
• Ezilme, gam, sepetleşme, burulma
• Kaynaklı ve uygunsuz onarım (cıvata, tel sarma vb.)

kontrol edilmelidir.

Belirli sayıda kırık tel, belirgin uzama veya kesitin anlamlı kısmını aşan aşınma tespit edilirse halat/zincir hemen hizmet dışı bırakılmalıdır.

Dokuma (Polyester vb.) Sapanlar

• Kesik, yanık, kimyasal hasar, gevşemiş dikişler, renk solması ve deformasyon ciddi uyarı işaretleridir.
• Dokuma sapanlarda düğüm atmak, kapasiteyi belirsiz şekilde düşürdüğü için kesinlikle uygun değildir.
• Üzerlerindeki etiket, kapasite ve üretici bilgilerini içerecek şekilde okunaklı olmalıdır.

Kancalar ve Özel Aparatlar

• Kancalarda ağız açıklığında büyüme, gövdede çatlak, burulma, mandal hasarı gibi belirtiler kontrol edilmelidir.
• Kancanın güvenlik katsayısı, kullanım tipine göre belirlenmeli; emniyet mandalı zorunlu kabul edilmelidir.
• Travers ve özel aparatlardaki kulak, pim ve mafsallarda çatlak ve deformasyon olup olmadığı gerektiğinde tahribatsız muayene yöntemleriyle (MT vb.) kontrol edilebilir.

Test Sonuçlarının Raporlanması ve Kayıt

Her platform ve yük kaldırma aparatı için yapılan periyodik kontrol ve yük testleri sonucunda:

• Ekipmanın kimlik bilgileri (tip, model, seri no, kapasite)
• Yapılan testlerin türü (gözle muayene, statik, dinamik, kararlılık)
• Kullanılan test yükleri ve katsayılar
• Tespit edilen uygunsuzluklar ve risk seviyesi
• Gerekli düzeltici/önleyici faaliyetler
• Bir sonraki kaldırma ekipmanları periyodik kontrol süresi** için önerilen tarih

raporlanmalıdır.

Bu raporlar, resmî denetimlerde ispat niteliğindedir ve ekipmanın yanında ya da işletmede erişilebilir biçimde saklanmalıdır.

İşletmeler İçin Pratik Öneriler

1. Planlı Test ve Kontrol Takvimi Oluşturun

Tüm platform ve aparatları listeleyip; günlük kontrol, aylık kontrol ve yıllık periyodik kontrol takvimini tek tabloda toplayın. İş Ekipmanları Yönetmeliği’ndeki azami süreleri aşmayacak şekilde iç prosedür oluşturun.

2. Günlük Operatör Kontrollerini Yazılı Hale Getirin

Operatörlerin kullanımdan önce kontrol edeceği kritik noktaları (hidrolik kaçak, gözle görülür çatlak, emniyet kilidi, limit switch vb.) içeren kısa bir checklist hazırlayın ve imza karşılığı takip edin.

3. Kaldırma Aparatlarını Ayrı Envanter Olarak Yönetin

Sapan, halat, zincir ve özel aparatlar için ayrı bir envanter ve etiket sistemi kurun. Her aparatın kapasitesi, üretim tarihi ve son muayene tarihini kayıt altına alın; şüpheli görünen hiçbir aparatı test edilmeden kullanmayın.

4. Statik/Dinamik Testleri Sadece Yetkin Kişilere Yaptırın

Test sırasında yanlış yükleme yapmak, ekipmanın kendisinden önce testi yapan ekibi riske sokabilir. Bu nedenle statik ve dinamik yük testleri mutlaka yetkili ve deneyimli kişiler tarafından, uygun bariyerleme ve güvenlik önlemleriyle yapılmalıdır.

5. Eğitim ve Gözetimi İhmal Etmeyin

Platform operatörlerinin ve sapan bağlayan personelin (sapancı/işaretçi) eğitimi, en az ekipmanın teknik yeterliliği kadar kritiktir. Kaldırma operasyonlarında rol alan herkes; işaret dili, yük bağlama teknikleri, kapasite okuma ve acil durum prosedürleri konusunda düzenli aralıklarla eğitilmelidir.

Sonuç olarak; mekanik kaldırma iletme platformu ve yük kaldırma aparatlarında yapılan statik, dinamik ve kararlılık testleri, sadece bir “kâğıt üstü zorunluluk” değil; iş güvenliği, ekipman ömrü ve işletme sürekliliğini doğrudan etkileyen vazgeçilmez süreçlerdir.

Opwire Periyodik Kontrol Yazılımı sayesinde periyodik kontrollerinizi kaçırmadan, müşteri kayıtlarını düzenli ve profesyonel bir şekilde yönetebilirsiniz.

Daha fazla bilgi için ücretsiz demo sayfamızdan bizimle iletişime geçin.