Periyodik Kontrol Süreleri ve Yetkili Kişi Nasıl Belirlenir?

İş ekipmanlarının periyodik kontrol süreleri, “her şey yılda 1 kez” basitliğinde değil; ekipmanın türüne, standardına, çalışma ortamına ve risk analizine göre değişen teknik bir karardır.

Özellikle kaldırma ekipmanları periyodik kontrol süresi ve kaldırma araçları periyodik kontrol süresi, yanlış belirlendiğinde doğrudan can güvenliğini etkiler.

Bu yazıda:

• Periyodik kontrol süresi nasıl belirlenir?
• Yönetmelikteki tablo ve maddeler ne diyor (Ek-III, Madde 1.4 ve 1.10)?
• Kaldırma ve iletme ekipmanları için tipik periyotlar nelerdir?
• Periyodik kontrol yapmaya yetkili kişiler kimlerdir?

sorularını net ve uygulamada iş görecek şekilde toparlayacağız.

Periyodik Kontrol Süresi Nedir?

Basit tanımıyla periyodik kontrol süresi, aynı ekipman için yapılan iki kontrol arasındaki azami süredir. Genel kural:

• Standartta veya yönetmelik tablosunda aksi belirtilmediği sürece:

  • İş ekipmanlarının periyodik kontrolü en geç yılda 1 kez yapılmalıdır.
  • İki kontrol arasındaki süre 1 yılı geçemez.

Ancak bazı ekipmanlar için ilgili standartlarda veya “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği” Ek-III tablolarında farklı azami süreler tanımlanmıştır (örneğin bazı LPG tanklarında 10 yıla kadar değerlendirme periyotları gibi).

Bu yüzden “her ekipman yılda 1” demek, hem eksik hem de bazı durumlarda riskli bir yaklaşımdır. Doğru yöntem: mevzuat + standart + üretici tavsiyesi + risk analizi birlikte değerlendirilerek karar vermektir.

Mevzuata Göre Süre Nasıl Belirlenir? (Madde 1.4 ve 1.10)

Periyodik kontrol süresi belirlenirken Yönetmelik Ek-III’teki Madde 1.4 ve Madde 1.10 temel alınır. Özet hiyerarşi:

1. Ekipman için geçerli bir standart varsa

   • Önce o standartta belirtilen kontrol aralıkları ve kriterler esas alınır.

2. Standartta süre belirtilmemişse

   • İmalatçının önerdiği kontrol aralığı ve test kriterleri uygulanır.

3. Ne standartta ne de imalatçı talimatında süre yoksa

   • Ekipmanın:

     • Çalışma ortamı (şantiye, fabrika içi, dış saha vb.),
     • Kullanım sıklığı,
     • Günlük çalışma süresi,
     • Yaşı,
     • Bakım kalitesi ve düzenliliği gibi faktörler dikkate alınarak risk değerlendirmesi yapılır ve bu değerlendirmeye göre periyot belirlenir.

4. Azami süre sınırı

   • Risk analizi ile belirlediğiniz süre, Yönetmelik Ek-III tablolarda verilen azami süreleri hiçbir şekilde aşamaz.
   • Tablo “1 yıl” diyorsa siz “18 ay” diyemezsiniz; ama risk yüksekse “6 ay” veya “3 ay” diyebilirsiniz.

Madde 1.10 ise şunu söyler: Risk faktörleri (ortam, kullanım sıklığı, yaş, önceki raporlardaki uygunsuzluklar vb.) göz önüne alınarak test ve muayene sıklığı artırılabilir. Yani; tabloda yazan süre, “tavana” işaret eder, “standart” değil.

Kaldırma Ekipmanları Periyodik Kontrol Süresi

Vinç, forklift , platform ve diğer kaldırma araçları

Kaldırma ekipmanları periyodik kontrol süresi, pratikte en kritik başlıklardan biridir; çünkü bu ekipmanlar hem ağır yük taşır hem de insanla iç içe çalışır.

Yönetmelik Ek-III’e göre (ilgili standartlar saklı kalmak kaydıyla) tipik azami süreler:

• Vinçler (köprülü, portal, kule, mobil vb.) → Azami 1 yıl
• Forklift, transpalet, yük ve personel taşıyıcı endüstriyel araçlar → Azami 1 yıl
• Araç kaldırma liftleri, kaldırma tablaları → Azami 1 yıl
• Yükseltilebilen seyyar iş platformları, sütunlu/asılı çalışma platformları → Azami 1 yıl
• İnşaat asansörleri, yük asansörleri, servis asansörleri → Azami 1 yıl
• Kaldırma aksesuarları (sapan, kıskaç, vakum, manyetik kaldırıcı vb.) → Azami 1 yıl
• Yapı iskeleleri → Azami 6 ay

Bu tablo bize şunu söyler:

• Kaldırma araçları periyodik kontrol süresi, mevzuata göre genellikle en fazla 1 yıldır.
• Ancak şantiye gibi dinamik ve riskli ortamlarda, risk analizine göre bu süreyi 3–6 aya indirmek çoğu zaman daha doğrudur.

Kaldırma ekipmanı için örnek pratik yaklaşım

• Fabrika içi, kontrollü ortamda çalışan köprülü vinç:

  • Yönetmelik azami: 1 yıl
  • Risk analizi sonucu: 6–12 ay (kullanım yoğunluğuna göre)

• Şantiye vinci veya inşaat asansörü:

  • Yönetmelik azami: 1 yıl

  • Şantiye şartları, sık kurulum-söküm, değişken operatörler, ağır yük:

    • Risk analizi sonucu: 3 ay gibi daha sık periyotlar tercih edilebilir.

Diğer Ekipmanlar İçin Örnek Azami Periyotlar

Aşağıdaki özet, Yönetmelik Ek-III tablolara dayanarak saha planlaması yaparken kullanılabilecek pratik bir çerçeve verir (detay için mutlaka resmi tabloya bakılmalıdır):

Basınçlı kap ve tesisatlar

• Buhar ve kızgın su kazanları → Azami 1 yıl

• Kalorifer ve sıcak su kazanları → Azami 1 yıl

• Basınçlı hava tankları, kompresör hava tankları → Azami 1 yıl

• Boyler, akümülasyon tankları → Azami 1 yıl

• LPG yerüstü/yeraltı tankları

  • Periyodik muayene: Genelde 1 yıl
  • Ayrı olarak, standarda bağlı 10 yıl civarında yeniden değerlendirme / daha kapsamlı inceleme periyotları bulunabilir.

Tesisatlar

• Elektrik tesisatı ve topraklama tesisatı → Azami 1 yıl
• Yıldırımdan korunma tesisatı (paratoner, kafes vb.) → Azami 1 yıl
• Yangın tesisatı, sprink ve hortum sistemleri → Azami 1 yıl
• Portatif yangın söndürücüler → Azami 1 yıl
• Havalandırma ve klima tesisatı → Azami 1 yıl
• Katodik koruma tesisatı → Azami 6 ay

Tezgâh ve makineler

• Mekanik/hidrolik/pnömatik presler → Azami 1 yıl
• Torna, freze, delme, giyotin makas, taşlama tezgâhları → Azami 1 yıl
• Ağaç işleme ve gıda işleme tezgâhları → Azami 1 yıl
• Endüstriyel raf ve kapılar → Azami 1 yıl

İş makineleri

• Kazıcı, yükleyici, greyder, dozer, damperli kamyon, beton pompası vb. iş makineleri → Azami 1 yıl

Bu süreler, azami sürelerdir. Risk analizi sonucunda kısaltılabilir, ancak uzatılamaz.

Risk Analizi ile Periyodik Kontrol Süresi Nasıl Netleştirilir?

Yönetmelik Madde 1.10’a göre, periyodik kontrol sıklığı belirlenirken aşağıdaki parametreler mutlaka gözden geçirilmelidir:

• Çalışma ortamı

  • Şantiye, liman, açık saha gibi koşullar sürekli değişiyorsa; toz, nem, kimyasal veya darbe riski yüksekse kontrol periyodu sıklaştırılmalıdır.

• Ekipmanın yaşı ve güvenli çalışma ömrü

  • Üreticiden ekipmanın güvenli çalışma saati / ekonomik ömrü öğrenilip, özellikle ömrün ikinci yarısına geçildiğinde kontrol aralığı kısaltılmalıdır.

• Bakım faaliyetlerinin niteliği

  • Bakım düzenli ve kayıtlı değilse, arıza sonrası “tamir odaklı” çalışılıyorsa, periyot daha sık tutulmalıdır.
  • Güçlü bir bakım organizasyonu ve kestirimci bakım uygulamaları varsa, azami süre içinde kalmak koşuluyla daha uzun periyotlar düşünülebilir.

• Atmosferik koşullar

  • Açık havada, korozyon ve iklim koşullarından etkilenen ekipmanlar için periyot kısalmalıdır.

• Büyük revizyonlar ve kazalar

  • Ekipman büyük bir revizyon geçirdiyse veya ciddi bir kaza yaşandıysa, periyodu beklemeden yeniden periyodik kontrol yapılmalıdır.

• Günlük çalışma süresi ve kullanım sıklığı

  • 3 vardiya çalışan, yoğun kullanılan ekipmanların kontrol periyotları, aynı tip az kullanılan ekipmana göre daha sık olmalıdır.

• Operatör eğitimi ve değişkenliği

  • Operatörler sık değişiyorsa veya yeterli eğitim yoksa, yanlış kullanımdan kaynaklı risk artar; bu durumda kontrol aralığı daraltılmalıdır.

• Önceki periyodik kontrol raporları

  • Sürekli uygunsuzluk çıkan ekipmanların periyotları, yeni arızalar ve riskler ortaya çıkmadan önce sıklaştırılarak yönetilmelidir.

Periyodik Kontrol Yapmaya Yetkili Kişiler Kimlerdir?

Yönetmelik, periyodik kontrollerin “yetkili kişiler” tarafından yapılmasını zorunlu kılar. Buradaki çerçeve kabaca şöyledir:

• Yetkili kişi kimdir?

  • İlgili ekipman alanında eğitim almış;
  • Mühendis, teknik öğretmen, tekniker veya yüksek tekniker unvanına sahip;
  • Konuyla ilgili mesleki tecrübesi olan;
  • Gerektiğinde Bakanlık tarafından yetkilendirilmiş bir kurum bünyesinde çalışan uzman kişidir.

• Kuruluş bazında yetkili kimdir?

  • Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş, akreditasyon şartlarını sağlayan muayene kuruluşları da periyodik kontrol yapabilir.

Ekipman türüne göre örnek yetki dağılımı (özet)

• Kaldırma ve iletme ekipmanları (vinç, forklift, platform, kaldırma araçları)

  • İlgili alanda uzman makine mühendisleri,
  • Makine alanındaki tekniker/yüksek teknikerler.

• Basınçlı kap ve tesisatlar (buhar kazanı, hava tankı vb.)

  • Makine mühendisleri,
  • Makine tekniker/yüksek teknikerler.

• Asansörler (insan/yük asansörleri, inşaat asansörleri, yürüyen merdiven vb.)

  • Makine veya elektrik alanında uzman mühendisler,
  • Asansör yönetmeliği ve ilgili standartlar konusunda yetkin kişiler.
  • Birçok durumda bu kontroller, Bakanlıkça yetkilendirilmiş A tipi muayene kuruluşları üzerinden yürütülür.

• Elektrik tesisatı, topraklama, paratoner

  • Elektrik/elektrik-elektronik mühendisleri,
  • İlgili alandaki teknik öğretmenler, tekniker ve yüksek teknikerler.

• Jeneratör, transformatör, akümülatör tesisatları

  • Genellikle elektrik veya makine mühendisleri ile ilgili teknikerler;
  • Üretici talimatları ve ilgili standartlar esas alınır.

Özetle:

Periyodik kontrol yapmaya yetkili kişiler, doğru diplomaya sahip, ilgili alanda tecrübesi bulunan ve mevzuatın aradığı şartları sağlayan mühendis ve teknik personeldir. İşveren açısından doğru yaklaşım, “imza atabilen biri” değil, gerçekten o ekipmanın riskini değerlendirebilecek yetkinlikte uzman aramaktır.

Örnek Uygulama: Bir Vinç İçin Süre Nasıl Belirlenir?

Diyelim ki fabrikanızda köprülü bir vinç var ve kaldırma ekipmanları periyodik kontrol süresini netleştirmek istiyorsunuz:

1. Yönetmelik tablosunu kontrol et

   • Kren/vinç için azami süre: 1 yıl.

2. Ekipmanın standardını ve üretici kılavuzunu incele

   • Standart veya üretici, daha sık bir kontrol tavsiye ediyorsa buna uy.

3. Risk analizi yap

   • Vinç günde kaç saat çalışıyor?
   • Ortam tozlu mu, korozif mi?
   • Son raporlarda ciddi uygunsuzluklar çıktı mı?
   • Operatörler eğitimli mi, sık değişiyor mu?

4. Periyodu belirle

   • Örneğin:

     • Çok yoğun, ağır hizmet, zorlu ortam → 3 ay
     • Orta yoğunlukta, kapalı fabrika ortamı → 6 ay
     • Az kullanılan, iyi bakımlı, kontrollü ortam → Azami sınır içinde 12 ay

5. Kararı belgele

   • Bu süreyi, İş Sağlığı ve Güvenliği dokümantasyonunuzda, risk değerlendirmesi ile ilişkilendirerek yazılı hale getirin.

Kaldırma Araçları Periyodik Kontrol Süresi

• Periyodik kontrol süreleri “her ekipmana yılda 1” diye varsayılacak kadar basit değil; mevzuat, standartlar ve risk analizi birlikte ele alınmalıdır.
• Kaldırma ekipmanları periyodik kontrol süresi ve diğer kritik ekipmanlar için, Ek-III tablolarındaki azami süreler asla aşılmamalı; şantiye, ağır hizmet ve yüksek riskli ortamlarda bu süreler özellikle kısaltılmalıdır.
• Periyodik kontrol yapmaya yetkili kişiler, yalnızca gerekli diploma ve unvanı taşıyan değil, aynı zamanda ilgili ekipman türü konusunda yetkin ve güncel mevzuata hâkim uzmanlardan seçilmelidir.

Doğru periyot ve doğru yetkiliyle yapılan periyodik kontroller, hem yasal uyum hem de çalışanların can güvenliği açısından vazgeçilmezdir.

Opwire Periyodik Kontrol Yazılımı sayesinde periyodik kontrollerinizi kaçırmadan, müşteri kayıtlarını düzenli ve profesyonel bir şekilde yönetebilirsiniz.

Daha fazla bilgi için ücretsiz demo sayfamızdan bizimle iletişime geçin.