Çalışanların kimyasal, toz, buhar, solvent ve partikül gibi risk etmenlerine ne kadar maruz kaldığını doğru ölçmek, iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarının temelini oluşturur.

Kişisel maruziyet ölçümü, çalışanın soluduğu havayı gerçek çalışma koşullarında analiz eden, ulusal mevzuat tarafından da zorunlu tutulan kritik bir uygulamadır.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre işveren, çalışanların maruz kaldığı kimyasal ve fiziksel riskleri belirlemek için gerekli tüm kontrol, ölçüm ve analizleri yaptırmakla yükümlüdür.

Bu yükümlülük, Tozla Mücadele Yönetmeliği, Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Yönetmeliği ve İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönetmelik ile detaylandırılmıştır.

Aşağıda kişisel maruziyet ölçümlerinde yer alan ana kategorilerin tamamını işletmeler açısından anlaşılır ve uygulanabilir şekilde ele alıyoruz.

Kişisel Maruziyet Ölçümü Nedir?

Kişisel maruziyet ölçümü, çalışan üzerinde taşınan özel numune alma cihazları ile yapılan, gerçek çalışma sırasında solunan havanın birebir analiz edildiği bir ölçüm yöntemidir.

Bu ölçümler:

• İşyerinin tehlike sınıfı
• Kimyasalın türü
• Ortam şartlarındaki değişim
• Üretim prosesine bağlı riskler

gibi faktörler dikkate alınarak yapılır.

20/08/2013 tarihli yönetmelik, bu ölçümlerin yalnızca yeterlilik belgesine sahip laboratuvarlar tarafından yapılabileceğini belirtir.

1. Kimyasal Maruziyet Ölçümü (Gaz, Buhar ve Solventler)

Kimyasal maddeler işyerlerinde en yaygın risk kaynaklarındandır. Boyahane, kaplama, baskı, döküm, plastik, laboratuvar ve temizlik proseslerinde çalışanlar uçucu organik bileşikler (VOC), solvent buharları, asit-baz buharları ve gazlar gibi tehlikelere maruz kalır.

Ölçülen başlıca kimyasal parametreler:

• VOC (Uçucu Organik Bileşikler)
• Asit ve baz buharları
• Amonyak, klor, solventler
• CO, CO₂, NOx, SO₂ gibi anlık ortam gazları

Ölçümün amacı:

• Çalışanın kimyasal konsantrasyonuna maruz kalma düzeyini belirlemek
• Mevzuattaki Mesleki Maruziyet Sınır Değerleri (TLV, TWA, STEL) ile karşılaştırmak
• Havalandırma ve proses iyileştirmelerini planlamak
• Kimyasal risk değerlendirmesini güncellemek

Kimyasal maruziyet ölçümü, sağlık gözetimi ve işyeri ortam kontrolünün en kritik adımlarından biridir.

2. Kişisel Toz ve Partikül Maruziyeti Ölçümü

Toz, birçok sektörde en önemli meslek hastalığı nedenidir. Tozla Mücadele Yönetmeliği işverenlere çalışan maruziyetini önlemek için ölçüm yaptırma zorunluluğu getirir.

Ölçülen toz türleri:

• İnhalabl toz
• Solunabilir toz (PM10, PM4)
• Kristalize silika (SiO₂)
• Organik tozlar
• Metal tozları

TMMOB’nun sunduğu ölçümler arasında kişisel solunabilir toz maruziyeti ve ortam toz konsantrasyonu da yer almaktadır.

Neden yapılır?

• Meslek hastalıklarını (silikozis, KOAH vb.) önlemek
• Filtre ve havalandırma performansını değerlendirmek
• Kimyasal risk değerlendirmesinin parçası olarak işletme güvenliğini artırmak

Periyodik kontroller hakkında bilgi edinmek istiyorsanız bu yazımızı inceleyebilirsiniz.

3. Partikül Ölçümü (Duman, Sis, Metal Buharı vb.)

Kaynak, lazer kesim, döküm, dökümhane ve metal işleme tesislerinde çalışanlar metal partiküllerine maruz kalabilir.

Bu ölçümlerde:

• Metal oksit dumanları
• Kaynak dumanı
• Yağ buharı ve sis partikülleri
• Mikron altı partiküller

tespit edilir.

4. Kişisel Gürültü Maruziyeti (TWA – 8 Saatlik Maruziyet)

Birçok işyerinde kimyasal maruziyetle birlikte gürültü maruziyeti ölçümü de yapılır. İlgili yönetmelik, işverenin çalışanların maruz kaldığı gürültüyü ölçerek risk değerlendirmesine eklemesini zorunlu kılar.

Ölçümde belirlenen değerler:

• LEX,8h — 8 saatlik maruziyet
• Peak — ani darbeli gürültü
• LCpeak — yüksek darbe sesi

5. Kişisel Titreşim Maruziyeti (El-Kol ve Tüm Vücut)

Titreşime maruz kalan çalışanlarda kas-iskelet sistemi bozuklukları, dolaşım problemleri ve nörolojik etkiler görülebilir.

Titreşim Yönetmeliği, işverenin çalışanların maruz kaldığı mekanik titreşimi ölçmesini zorunlu tutar.

TMMOB’nun sunduğu ölçümler arasında el-kol titreşimi ve tüm vücut titreşimi yer almaktadır.

Ölçümler Ne Zaman Tekrarlanır?

Mevzuat ve teknik rehberler ölçümlerin şu durumlarda yenilenmesini ister:

• Üretim prosesinde değişiklik olduğunda
• Kimyasal maddelerde değişiklik yapıldığında
• Havalandırma sistemlerinde düzenleme sonrası
• İş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi gerekli gördüğünde
• Dış denetimlerde talep edildiğinde
• Risk analizi sonuçları periyodik ölçüm gerektiriyorsa

Bu Ölçümler Kim Tarafından Yapılabilir?

20/08/2013 tarihli yönetmeliğe göre ölçümleri yalnızca:

• TÜRKAK akreditasyonuna sahip,
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yeterlilik verilen

laboratuvarlar yapabilir. TMMOB tarafından sunulan ölçüm hizmetleri de bu kapsamdadır.

Kişisel Maruziyet Ölçümü Neden Kritik?

Kimyasal, toz, buhar, solvent ve partikül maruziyeti görünmez bir tehlikedir. Düzenli ölçüm yapılmayan işletmelerde:

• Meslek hastalıkları artar
• Havalandırma ve filtreleme sistemleri kontrolsüzleşir
• Yasal yükümlülükler yerine getirilmediği için ciddi cezalar ortaya çıkar
• Üretim kalitesi ve çalışan sağlığı risk altına girer

Bu nedenle kişisel maruziyet ölçümleri hem yasal zorunluluk, hem de işletme sürdürülebilirliği için temel bir gerekliliktir.

Süreçleriniz dijital ortamda yönetmek için profesyonel bir yazılım desteği arıyorsanız ücretsiz demo sayfamızdan bizimle iletişime geçebilirsiniz.