Kaldırma ve İletme Makinelerinde Periyodik Kontrol Nedir?

Kaldırma ve iletme makineleri, üretimden inşaata, lojistikten enerji tesislerine kadar çok geniş bir yelpazede kullanılan, yükleri dikey veya yatay eksende taşıyan temel iş ekipmanlarıdır.

Bu ekipmanların güvenli ve verimli şekilde çalışabilmesi için düzenli olarak periyodik kontrollerinin yapılması hem yasal bir zorunluluk hem de işletme güvenliği açısından kritik bir gerekliliktir.

Kaldırma ve İletme Makinası Nedir?

Kaldırma ve iletme makinaları; yükleri kaldırmak, taşımak veya istiflemek amacıyla mekanik, hidrolik ya da elektrik tahrikli sistemlerle çalışan ekipmanlardır.

Bu kapsamda; vinçler, forkliftler, caraskallar, transpaletler, platformlar, krikolar, istif makineleri ve taşıt kaldırma donanımları en sık kullanılan örneklerdir.

Genel olarak bu makinalar iki ana kategoriye ayrılır:

• Kaldırma ekipmanları: Yükü belirli bir seviyeye kaldıran, kısa süreli taşıma işlemleri yapan cihazlardır.
• İletme ekipmanları: Yükleri sürekli bir hat boyunca taşıyan sistemlerdir (konveyör, bant vb.).

Neden Periyodik Kontrol Gereklidir?

Zamanla mekanik aşınma, yorgunluk, hidrolik sızıntı veya yanlış kullanım gibi etkenler bu ekipmanlarda ciddi riskler oluşturur. Bu nedenle düzenli kontrollerin yapılması:

• Kazaların önüne geçilmesini,
• Makine ömrünün uzamasını,
• Üretim ve operasyon sürekliliğinin sağlanmasını,
• Yasal yükümlülüklerin yerine getirilmesini sağlar.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve buna bağlı İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği, bu kontrolleri tüm işletmeler için zorunlu kılar.

Yasal Dayanak ve Yönetmelik

Kaldırma ve iletme ekipmanlarının periyodik kontrolü, 25 Nisan 2013 tarihli ve 28628 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği”ne dayanır.

Yönetmelik Ek III, Madde 2.2’ye göre:

“Kaldırma ve iletme ekipmanları, beyan edilen yükün en az 1,25 katını güvenli şekilde kaldırabilecek güçte olur ve yeterli yük frenlerine sahip bulunur.”

Bu hüküm gereği, ekipmanların yılda en az bir defa yetkili kişiler tarafından kontrol edilmesi zorunludur.

Yetkili kişiler; makine mühendisleri, mekatronik mühendisleri, makine veya metal bölümü mezunu teknik öğretmenler, makine teknikerleri veya yüksek teknikerlerdir.

Periyodik Kontrol Sıklığı ve Test Yöntemleri

Yönetmelik uyarınca, kaldırma ve iletme makinalarının kontrol aralıkları azami bir yıl olup, kullanım sıklığına, ortam koşullarına veya risk analizine göre bu süre kısaltılabilir.

Kontrollerde yapılan testlerin temel türleri şunlardır:

• Statik Test: Ekipmanın dayanımını ölçmek için nominal yükün 1,25 veya 1,5 katı yükle yapılır.
• Dinamik Test: Ekipmanın hareketli parçalarının fonksiyonlarını denetlemek için nominal yükün 1,1 katı yükle yapılır.
• İşletme Testi: Ekipmanın günlük kapasitesiyle tüm işlevlerinin doğru çalıştığını gösterir.

Elektrikli sistemlerde statik deney yükü 1,25 kat, manuel sistemlerde 1,5 kat olarak uygulanır.

Periyodik Kontrol Kapsamındaki Ekipmanlar

Yönetmelik ve ilgili TS EN standartlarına göre, aşağıdaki ekipmanlar “kaldırma ve iletme” sınıfına girer ve periyodik kontrole tabidir:

• Vinç çeşitleri Gezer köprülü, portal, monoray, kule, mobil ve pergel vinçler
• Forkliftler ve istif makineleri
• Transpaletler ve çekiciler
• Caraskallar ve çektirmeler (halatlı veya zincirli)
• Krikolar, araç kaldırma liftleri ve park sistemleri
• Platformlar (sütunlu, seyyar, asılı erişim platformu)
• Kaldırma aksesuarları (mapa, sapan, kanca, vakumlu veya manyetik kaldırıcılar)

Her ekipmanın kontrol kriterleri, ilgili standardına göre belirlenir. Örneğin vinçlerde TS ISO 9927-1, forkliftlerde FEM 4.004, platformlarda TS EN 280+A1 standartları uygulanır.

Kontrolleri Kimler Yapar?

Kaldırma ve iletme ekipmanlarının periyodik kontrolleri yalnızca Ekipnet sistemine kayıtlı, yetkili mühendis veya teknik personel tarafından yapılabilir. Bu kişiler ekipmanın:

• Görsel muayenelerini,
• Fonksiyonel testlerini,
• Statik ve dinamik yük deneylerini gerçekleştirir.

Tahribatsız muayene (örneğin çatlak testi, manyetik parçacık testi) gerekiyorsa, TS EN ISO 9712 Seviye 2 sertifikasına sahip uzmanlar tarafından uygulanmalıdır.

Kontrol Raporu ve Belgelendirme

Her kontrol sonrası ekipman için ayrıntılı bir periyodik kontrol raporu düzenlenir. Raporda ekipmanın tanımı, yapılan testler, ölçümler, tespit edilen uygunsuzluklar ve alınması gereken önlemler yer alır.

Raporlar imzalanarak işverene teslim edilir ve denetimlerde ibraz edilmek üzere saklanır.

İşverenin bu raporları arşivlemesi, sonraki kontrollerde önceki test verileriyle kıyaslama yapabilmesi açısından büyük önem taşır.

Riskler ve Sorumluluklar

Periyodik kontrol yapılmayan kaldırma ve iletme ekipmanları, iş kazalarına ve ciddi mali kayıplara yol açabilir. Halat kopmaları, platform devrilmeleri veya hidrolik sistem arızaları çoğu zaman düzenli kontrollerin yapılmamasından kaynaklanır.

Yasal olarak bu sorumluluk işverene aittir. Yönetmeliğin 7. maddesi uyarınca, işveren:

• Ekipmanın ilk kurulumundan sonra kontrolünü yaptırmak,
• Her yer değişikliğinde güvenli montajını doğrulamak,
• Risk analizine göre uygun kontrol aralıklarını belirlemekle yükümlüdür.

Kaldırma ve İletme Makinalarının Periyodik Kontrolü

Kaldırma ve iletme makinalarının periyodik kontrolü, yalnızca bir yasal gereklilik değil, aynı zamanda çalışan güvenliği ve operasyon verimliliği için bir zorunluluktur.

Yük testlerinden belge kontrollerine kadar tüm süreçlerin doğru şekilde yürütülmesi, hem kazaları önler hem de ekipman ömrünü uzatır.

Güvenli ve sürdürülebilir bir çalışma ortamı için, tüm kaldırma ve iletme ekipmanlarının periyodik kontrollerini zamanında yaptırmak büyük önem taşır.

Opwire Periyodik Kontrol Yazılımı sayesinde periyodik kontrollerinizi kaçırmadan, müşteri kayıtlarını düzenli ve profesyonel bir şekilde yönetebilirsiniz.

Daha fazla bilgi için ücretsiz demo sayfamızdan bizimle iletişime geçin.