İSG Periyodik Kontrol ve İSG Periyodik Muayene Farkları

İş sağlığı ve güvenliği kültürü oturmuş bir işletmede, sadece “kâğıt üstünde” rapor çıkarılmaz; ekipmanlar düzenli olarak kontrol edilir, çalışanların sağlık durumları izlenir ve tüm bu süreçler kayıt altına alınır.

• İSG periyodik kontrol
• İSG periyodik muayene

Günlük dilde çoğu zaman birbirine karıştırılsa da, mevzuatta ve sahadaki uygulamada bu iki kavram farklı süreçleri ifade eder.

Bu yazıda:

• İSG periyodik kontrol ve İSG periyodik muayene nedir, aralarındaki farklar nelerdir?
• Hangi makine, ekipman ve tesisatlar periyodik kontrole tabidir?
• Çalışanların periyodik sağlık muayeneleri nasıl konumlanır?
• İş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve akredite kuruluşların rolleri nelerdir?
• Periyodik kontrol ve muayene raporlarında neler bulunmalıdır?

gibi başlıkları, mevzuata atıf yaparak ama sade ve uygulanabilir bir dille ele alacağız.

1. İSG Periyodik Kontrol Nedir?

İSG periyodik kontrol, kısaca iş ekipmanlarının, makinelerin ve tesisatların:

• Belirli aralıklarla,
• İlgili yönetmelik ve standartlarda tarif edilen yöntemlerle,
• Yetkili ve ehil kişiler tarafından

kontrol edilmesi, test edilmesi ve sonuçlarının raporlanmasıdır.

Dayanak temel olarak:

• 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
• İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
• Elektrik, topraklama, yangın, iş hijyeni ölçümleri vb. için ilgili teknik yönetmelik ve standartlardır.

Bu kontrollerin amacı:

• Ekipmanın yapısal bütünlüğünü ve güvenli çalışabilirliğini doğrulamak
• Olası arıza ve kazaları önceden tespit etmek
• İş ekipmanının standardına ve/veya imalatçının belirlediği teknik kriterlere uygunluğunu kontrol etmektir.

2. İSG Periyodik Muayene Nedir?

İSG periyodik muayene ise daha çok çalışan odaklı bir kavramdır ve genellikle:

• İşe giriş muayeneleri,
• Risklere göre planlanan periyodik sağlık muayeneleri,
• Gerekli tetkik ve kontrollerin belirli aralıklarla tekrarlanmasını

ifade eder.

Bu süreçlerde esas sorumluluk işyeri hekimindedir. Çalışanların:

• Maruz kaldıkları fiziksel, kimyasal, biyolojik riskler,
• Mevcut kronik hastalıkları,
• Yaptıkları işe uygunluk durumları

değerlendirilir ve sonuçlar sağlık dosyalarında kayıt altına alınır.

Kısaca:

• İSG periyodik kontrol → makine, ekipman ve tesisatın güvenli çalışması
• İSG periyodik muayene → çalışanın sağlık durumu ve işe uygunluğu

3. İSG Periyodik Kontrole Tabi Başlıca Ekipman ve Tesisatlar

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği eklerinde, periyodik kontrole tabi ekipmanlar ve kontrol periyotları detaylı olarak listelenmiştir. Burada hepsini tablo tablo kopyalamak yerine, ana grupları ve mantığı özetleyelim.

3.1. Basınçlı Kaplar ve Tesisatlar

Örneğin:

• Buhar ve kızgın su kazanları
• Kalorifer ve sıcak su kazanları
• Kompresör hava tankları
• Hidrofor ve genleşme tankları
• LPG ve diğer tehlikeli sıvı depolama tankları

Bu ekipmanlarda, basınç kaynaklı patlama ve sızıntı riskleri nedeniyle periyodik kontroller hayati öneme sahiptir. Genelde standartlarda aksi belirtilmedikçe yılda en az bir kez kontrol öngörülür.

3.2. Kaldırma ve İletme Ekipmanları

Örneğin:

• Vinçler, monoray sistemler
• Forklift, istif makinaları, platformlar
• Araç kaldırma liftleri
• İnşaat asansörleri, personel platformları
• Çeşitli kaldırma aksesuarları (sapanlar, kancalar vb.)

Bu ekipmanlar doğrudan yük düşmesi, devrilme, sıkışma gibi ağır iş kazalarına neden olabileceği için, hem statik/dinamik yük testleri hem de görsel muayenelerle desteklenmiş periyodik kontroller yapılır.

3.3. Elektrik ve Topraklama Tesisatı

• Ana elektrik iç tesisatı
• Topraklama tesisatı
• Paratoner ve yıldırımdan korunma sistemleri
• Jeneratör ve trafo gibi güç ekipmanları

Elektrik tesisatında yapılan İSG periyodik kontrol ile:

• Kaçak akım, izolasyon zafiyetleri, koruma iletkenlerinin durumu,
• Topraklama sürekliliği,
• Yıldırımdan korunma sistemlerinin etkinliği

test ve ölçümlerle doğrulanır.

3.4. Yangın Tesisatı ve Güvenlik Sistemleri

• Yangın pompaları, yangın su deposu
• Sprinkler sistemi, yangın dolapları, hidrantlar
• Yangın algılama ve uyarı sistemleri
• Portatif yangın söndürücüler
• Duman tahliye ve basınçlandırma sistemleri

Bu sistemlerin periyodik kontrolü, sadece yasal zorunluluk değil, olası bir acil durumda ekipmanların gerçekten çalışacağının da garantisidir.

3.5. Makine, Tezgâh, Raf ve İş Makineleri

• Pres, torna, freze, taşlama, testere vb. tezgâhlar
• Endüstriyel raf sistemleri
• Otomatik kapılar, endüstriyel kapılar
• İş makineleri (kazıcı-yükleyici, dozer, greyder, beton pompası vb.)

Bu ekipmanlarda periyodik kontrol ile; mekanik güvenlik donanımları, acil durdurma sistemleri, koruyucular, limit switch’ler, yük sınırları gibi unsurlar gözden geçirilir.

4. Ortam Ölçümleri ve Kişisel Maruziyet Ölçümleri ile İlişki

İSG periyodik kontrol sürecinin bir parçası olarak, işyeri ortam ölçümleri de devreye girer. Örneğin:

• Gürültü
• Toz
• Aydınlatma
• Titreşim
• Termal konfor (sıcaklık, nem, hava akımı)
• Çeşitli gaz ve kimyasal buhar konsantrasyonları

Bu ölçümler, genellikle akredite iş hijyeni laboratuvarları tarafından yapılır ve sonuçlar:

• Maruziyet sınır değerleriyle karşılaştırılır,
• Risk değerlendirmesine işlenir,
• Gerekirse kişisel koruyucu donanımlar ve mühendislik kontrolleri yeniden planlanır.

Bazı durumlarda, kişisel maruziyet ölçümleri de (dozimetre ile gürültü, solunabilir toz, titreşim vb.) yapılır. Bunlar, İSG periyodik kontrol ve periyodik sağlık muayeneleri arasında önemli bir köprü görevi görür.

5. İSG Periyodik Muayene: Çalışan Sağlığının Düzenli Takibi

İSG periyodik muayene dediğimizde, genellikle şu başlıkları konuşuruz:

• İşe giriş muayenesi: Çalışanın yapacağı işe sağlık açısından uygun olup olmadığının değerlendirilmesi
• Periyodik sağlık muayeneleri: Tehlike sınıfı, maruziyetler ve mevzuata göre belirlenen aralıklarla tekrar eden kontroller
• Riskli gruplar için ilave tetkikler (solventle çalışan, gürültüye maruz kalan, toz ortamında çalışan vb.)

Bu süreç:

• İşyeri hekimi tarafından yürütülür
• İş güvenliği uzmanı ve işveren ile koordineli şekilde planlanır
• Ortam ölçümleri ve periyodik kontrollerin sonuçlarıyla birlikte değerlendirilir

Periyodik muayene sonuçları, çalışanın:

• Mevcut işine devam uygunluğu,
• Gerekirse iş değişikliği,
• Koruyucu önlemlerde revizyon

gibi kararlara temel oluşturur.

6. İş Güvenliği Uzmanı, İşyeri Hekimi ve Yetkili Kuruluşların Rolü

Bu süreçlerde tek bir kişi “her şeyi yapan” rolünde değildir. Sağlıklı işleyiş için rol dağılımı kabaca şöyle özetlenebilir:

• İşveren:

  • Ekipman envanterini çıkarmak
  • İSG periyodik kontrol ve periyodik muayene planlarını onaylamak
  • Yetkili kişi/kurumlarla sözleşme yapmak
  • Kayıtların saklanmasını sağlamak

• İş güvenliği uzmanı:

  • Risk değerlendirmesi ile kontrolleri ilişkilendirmek
  • Hangi ekipmanın ne sıklıkla kontrol edileceğini planlamaya destek olmak
  • Rapor sonuçlarına göre düzeltici / önleyici faaliyetleri takip etmek
  • Çalışanları ve yönetimi bilgilendirmek

• İşyeri hekimi:

  • İşe giriş ve periyodik sağlık muayenelerini yürütmek
  • Ortam ve maruziyet ölçümlerinin sonuçlarını tıbbi açıdan değerlendirmek
  • Sağlık gözetim planını hazırlamak

• Yetkili mühendis/tekniker ve akredite laboratuvarlar:

  • İş ekipmanı periyodik kontrollerini yapmak
  • Ortam / maruziyet ölçümlerini gerçekleştirmek
  • Teknik raporları, mevzuata uygun formatta düzenlemek

7. Periyodik Kontrol Raporlarında Bulunması Gereken Temel Başlıklar

İlgili yönetmelikler rapor formatını detaylı tarif eder, ancak özünde her periyodik kontrol raporunda şu bölümler bulunmalıdır:

1. Genel Bilgiler

   • İşyerinin unvanı, adresi, iletişim bilgileri
   • Kontrol tarihi ve bir sonraki planlanan kontrol tarihi

2. Ekipmanın Teknik Bilgileri

   • Ekipman adı, marka/model, seri numarası
   • Konumu, kullanım amacı, kapasitesi vb.

3. Kullanılan Standart ve Yöntemler

   • Dayanılan standart(lar)
   • Yapılan testlerin ve ölçümlerin tanımı

4. Tespit ve Değerlendirme

   • Gözlemler, ölçüm sonuçları
   • Sınır değerler ve teknik kriterlerle karşılaştırma

5. Test / Deney Sonuçları

   • Statik/dinamik test, basınç testleri, elektriksel testler vb. sonuçlar

6. İkaz ve Öneriler

   • Uygunsuzluklar, riskli durumlar
   • Alınması gereken tedbirler, süreler

7. Sonuç ve Kanaat

   • Ekipmanın bir sonraki kontrole kadar güvenle kullanılıp kullanılamayacağına dair net ifade

8. Onay Bilgileri

   • Yetkili kişinin/kurumun bilgileri
   • Diploma/meslek bilgileri, Bakanlık veya sistem kayıt numarası
   • İmza ve kaşe

Bu bilgiler eksikse veya yetkili imza yoksa, rapor resmi anlamda geçerli kabul edilmez.

8. Kayıt, Raporlama ve Saklama Süreleri

İşveren, yapılan tüm:

• İSG periyodik kontrol raporlarını
• Ortam ve maruziyet ölçüm sonuçlarını
• İSG periyodik muayene (sağlık gözetimi) kayıtlarını

mevzuatta belirtilen süreler boyunca işyerinde erişilebilir şekilde saklamakla yükümlüdür.

Bu kayıtlar:

• Bakanlık iş müfettişleri,
• Diğer yetkili denetim organları,
• İş sağlığı ve güvenliği kurulu

tarafından incelenebilir. Aynı zamanda risk değerlendirmesi güncellemelerinde ve yıllık İSG planlarının hazırlanmasında referans olarak kullanılır.

9. Sık Yapılan Hatalar ve Yanlış Bilinenler

İSG periyodik kontrol ve İSG periyodik muayene süreçlerinde sahada sık gördüğümüz hatalar şunlardır:

• “Sadece çok tehlikeli işyerleri için geçerli” sanılması → Oysa 6331 kapsamındaki tüm işyerlerinde, iş ekipmanlarının güvenli kullanımı ve çalışan sağlığı için bu süreçler gereklidir.

• Sürecin sadece denetime dönük “evrak işi” olarak görülmesi → Asıl amaç, kazayı, meslek hastalığını ve üretim kaybını gerçekten önlemektir.

• Rol karmaşası → “Bunu tamamen iş güvenliği uzmanı halletsin” yaklaşımı, işveren sorumluluğunu ortadan kaldırmaz; işyeri hekimi ve yetkili kurumların da sürece aktif olarak dahil olması gerekir.

• Raporların okunmaması → Rapor alınıp klasöre kaldırılıyor; uygunsuzluklar için aksiyon planı oluşturulmadığı için riskler devam ediyor.

10. Kontrol ve Muayeneyi Birlikte Düşünmek

Özetle:

• İSG periyodik kontrol, iş ekipmanlarının, makine ve tesisatın güvenli çalıştığını teknik olarak doğrular.
• İSG periyodik muayene ise çalışanların sağlık durumunu ve işe uygunluğunu düzenli olarak izler.

İyi kurgulanmış bir İSG sistemi, bu iki süreci:

• Risk değerlendirmesi,
• Ortam ve maruziyet ölçümleri,
• Eğitimler,
• Kayıt ve raporlama

ile birlikte ele alır.

Süreçleriniz dijital ortamda yönetmek için profesyonel bir yazılım desteği arıyorsanız ücretsiz demo sayfamızdan bizimle iletişime geçebilirsiniz.