Periyodik kontrol ve periyodik muayene; fabrikalardan okullara, hastanelerden AVM’lere kadar, neredeyse tüm işletmelerin sorumluluğunda olan, ama çoğu zaman “sadece kâğıt işi” gibi görülen kritik süreçlerdir. Oysa bu kontroller, hem çalışanların can güvenliğini hem de üretim ve hizmet sürekliliğini doğrudan etkiler.

Periyodik Kontrol ve Periyodik Muayene: Temel Kavramlar, Süreçler ve Yasal Zorunluluklar

Periyodik kontrol ve periyodik muayene; fabrikalardan okullara, hastanelerden AVM’lere kadar, neredeyse tüm işletmelerin sorumluluğunda olan, ama çoğu zaman “sadece kâğıt işi” gibi görülen kritik süreçlerdir. Oysa bu kontroller, hem çalışanların can güvenliğini hem de üretim ve hizmet sürekliliğini doğrudan etkiler.

Bu yazıda:

• “Periyodik kontrol” ve “periyodik muayene” ne demek?
• Aralarındaki fark nedir, mevzuatta hangisi geçer?
• Hangi ekipmanlar periyodik kontrole tabidir?
• Kimler, hangi yetkiyle bu kontrolleri yapabilir?
• Süreler nasıl belirlenir, süreç adımları nelerdir?

gibi soruları, mevzuat çerçevesiyle birlikte sade bir dille toparlayacağız.

Periyodik Kontrol ve Periyodik Muayene Ne Anlama Gelir?

İş ekipmanı nedir?

İş ekipmanı, bir işi yaparken kullanılan her türlü makine, cihaz, tesisat ve yardımcı sistemlerin genel adıdır.

• Üretim hattındaki pres makineleri, torna ve CNC tezgâhları
• Fabrikadaki kompresörler, buhar kazanları, hava tankları
• Okul veya hastanedeki elektrik tesisatı, jeneratör, yangın tesisatı
• AVM’deki yürüyen merdiven, asansör , konveyör bantlar

hepsi “iş ekipmanı” kapsamı içindedir. Kaynak: ASD - Ambalaj Sanayicileri Dernegi

Periyodik kontrol nedir?

Mevzuata göre periyodik kontrol; iş ekipmanlarının ilgili yönetmelikte belirtilen aralıklarla, tanımlı yöntemlere göre yetkili kişilerce yapılan muayene, deney ve test faaliyetlerinin tamamını ifade eder.

Basit anlatımla:

• Belirli bir takvime bağlıdır (örneğin yılda 1 kez gibi),
• Sadece “gözle bakmak” değil; ölçüm, test ve fonksiyon kontrollerini içerir,
• Sonunda mutlaka rapor üretilir ve imzalanır.

Periyodik muayene nedir? Periyodik kontrol ile farkı

Saha dilinde çoğu firma bu iki kavramı birbirinin yerine kullanır.

• Periyodik muayene daha çok, ekipmanın teknik açıdan incelenmesi ve test edilmesi (basınç testi, yük testi, elektriksel ölçümler vb.) anlamına gelir.
• Periyodik kontrol ise bu muayeneleri de kapsayan, yasal tanımı olan üst çatı kavramdır; raporlama ve mevzuata uygunluk kısmını özellikle vurgular. Kaynak: T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

Pratikte; kaldırma ekipmanına yapılan yük testi de, elektrik tesisatına yapılan topraklama ölçümü de periyodik kontrol raporunun bir parçasıdır. Blog boyunca bu nedenle ana terim olarak “periyodik kontrol” ifadesini kullanacağız; ancak periyodik muayene ifadesi de sahada sık kullanılan bir karşılık olarak akılda tutulmalıdır.

Hukuki Çerçeve: 6331 Sayılı Kanun ve İlgili Yönetmelikler

Türkiye’de periyodik kontrol yükümlülükleri; temelde 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na dayanır. Bu kanuna bağlı olarak çıkarılan “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği” ve ilgili ekler (özellikle EK-III) iş ekipmanlarının periyodik kontrollerini ayrıntılı şekilde tarif eder.

Bu yönetmelikte:

• İş ekipmanının tanımı,
• İşverenin yükümlülükleri,
• Periyodik kontrolün ne olduğu,
• Periyotların nasıl belirleneceği,
• Kontrolü yapmaya yetkili kişilerin kimler olabileceği

gibi başlıklar ayrıntılı maddeler hâlinde yer alır.

İşveren için bu kontroller:

• Sadece “iyi bir uygulama” değil,
• Doğrudan yasal zorunluluk
• Ve ihlal durumunda idari para cezası sebebidir. Kaynak: Makine Mühendisleri Odası

Periyodik Kontrol Süreleri Nasıl Belirlenir?

Periyodik kontrol aralıkları, tek bir “her şey için yılda bir” kuralına göre belirlenmez; şu parametreler dikkate alınır:

• İlgili ulusal/uluslararası standartlar (TS, EN, ISO vb.)
• İmalatçının teknik dokümanlarında önerdiği süreler
• Ekipmanın bulunduğu ortam (toz, nem, sıcaklık, kimyasal etki vb.)
• Kullanım sıklığı (24 saat çalışan ekipman ile haftada 1 kez çalışan aynı değildir)
• Risk değerlendirmesinde çıkan sonuçlar

Genel yaklaşım:

• Standartta veya imalatçı dokümanında farklı bir süre belirtilmiyorsa,
• Yönetmelikte yer alan tablolar ve azami süreler esas alınır,
• Bu azami süreler aşılamaz, ancak risk yüksekse süre kısaltılabilir.

Çoğu kritik ekipman için (kaldırma, basınçlı kap, elektrik tesisatı, yangın tesisatı vb.) pratikte en geç yılda bir periyodik kontrol yapılması beklenir. Çok riskli veya ağır şartlarda çalışan ekipmanlarda, işletmenin iç prosedürleriyle bu süre daha da kısaltılır (örn. 6 ayda bir).

Periyodik Kontrole Tabi İş Ekipmanları Nelerdir?

Yönetmelik ve eklerine göre periyodik kontroller çok geniş bir ekipman yelpazesini kapsar. Aşağıda en sık karşılaşılan ana grupları görebilirsiniz.

1. Basınçlı kaplar ve tesisatlar

Basınç altında çalışan tüm kap ve tesisatlar bu gruptadır. Örnekler:

• Hava tankları ve kompresörler
• Buhar kazanları, kızgın su/sıcak su kazanları
• Hidrofor tankları, genleşme tankları, boylerler
• Amonyak, LPG vb. prosese ait basınçlı sistemler

Bu ekipmanlarda tipik periyodik muayene ve kontroller:

• Hidrostatik basınç testleri
• Emniyet ventilleri ve emniyet donanımlarının kontrolü
• Korozyon ve sızıntı kontrolleri
• Gerekirse tahribatsız muayene (NDT) yöntemleri

2. Kaldırma ve iletme ekipmanları

Yük veya insan kaldıran, taşıyan ekipmanların tamamı bu gruba girer:

• Vinçler (kule vinç, köprülü vinç, mobil vinç vb.)
• Forklift ve transpaletler
• Araç kaldırma liftleri
• Platformlar ve sepetli platformlar
• Monoray sistemleri, ceraskallar

Periyodik kontrollerde genellikle:

• Statik ve dinamik yük testleri
• Fren, emniyet siviçleri, limit şalterleri gibi güvenlik elemanlarının kontrolü
• Kanca, halat, zincir gibi elemanlarda deformasyon ve aşınma tespiti yapılır.

3. Elektrik tesisatları ve topraklama sistemleri

Bir işletmenin tüm elektrik altyapısı, periyodik kontrol kapsamındadır:

• Elektrik iç tesisatı (kablo, pano, baralar, dağıtım)
• Topraklama tesisatı ve topraklama ölçümleri
• Kaçak akım koruma röleleri
• Paratoner ve yıldırımdan korunma sistemleri
• Jeneratör, transformatör ve akü grupları

Bu kontrollerde, hem görsel inceleme hem de ölçüm cihazları ile testler (topraklama, izolasyon direnci vb.) yapılır.

4. Yangınla mücadele ve acil durum sistemleri

Yangın olması dileğimiz değildir ama olduğunda sistemin kusursuz çalışması gerekir. Bu yüzden:

• Yangın algılama ve ihbar sistemleri
• Sprinkler ve yangın söndürme tesisatları
• Yangın dolapları, hortumları ve nozulları
• Portatif yangın söndürücüler
• Davlumbaz ve gazlı söndürme sistemleri
• Yangın pompaları, hidrofor ve su depoları

düzenli aralıklarla test edilir ve raporlanır.

5. Havalandırma ve klima tesisatları

Özellikle gıda, sağlık, üretim tesisleri gibi alanlarda havalandırma, sadece konfor değil, iş sağlığı açısından da kritiktir:

• Taze hava ve egzoz fanları
• Klima santralleri , filtreler, kanallar
• Toz toplama ve emiş sistemleri

Bu tesisatlarda; debi, hız, basınç, filtre durumu ve hijyen kriterleri kontrol edilir.

6. Tezgâhlar, presler ve takım tezgâhları

Talaşlı imalata ve şekillendirmeye yönelik tüm makine parkı bu gruptadır:

• Torna, freze, CNC tezgâhları
• Demir kesme ve bükme tezgâhları
• Presler (mekanik/hidrolik, C tipi, H tipi vb.)
• Testere ve taşlama tezgâhları

Periyodik kontrollerde; koruyucu muhafazalar, acil stop butonları, iki el kumanda sistemleri ve diğer güvenlik tertibatları incelenir.

7. İş makineleri

Şantiyelerde ve saha işlerinde kullanılan:

• Kazıcı-yükleyiciler, greyder, dozer, silindir
• Deliciler, sondaj makineleri
• Diğer mobil iş makineleri

için hem mekanik hem hidrolik hem de emniyet sistemlerinin periyodik kontrolü yapılır.

8. Endüstriyel raf sistemleri, kapılar ve diğerleri

Son yönetmelik değişiklikleri ile birlikte:

• Çelik konstrüksiyon raf sistemleri
• Endüstriyel kapılar
• Yürüyen merdiven ve yürüyen yollar
• Konveyör bant sistemleri
• Çocuk oyun alanları, macera parkları
• Uçak yer destek ekipmanları

da periyodik kontrol kapsamı altına alınmıştır. Her biri için ilgili standarda göre özel kontrol ve test prosedürleri uygulanır.

Periyodik Kontrolleri Kimler Yapabilir?

Periyodik kontroller; “uygun ölçü aleti olan herhangi biri” tarafından değil, mevzuatın tarif ettiği şekilde yetkili kişiler tarafından yapılmalıdır.

Temel çerçeve şu şekildedir:

• İlgili yönetmeliğe göre, kontrolünü yapacağı ekipmanın teknik özelliklerine uygun branştan mühendis, tekniker veya yüksek tekniker olmak,
• İlgili eğitimleri tamamlamış olmak ve EKİPNET sisteminde kayıtlı ve aktif durumda bulunmak, e-Devlet Kapısı
• Varsa akreditasyon zorunluluğu olan ekipmanlarda TÜRKAK akreditasyonuna sahip A tipi muayene kuruluşu çatısı altında çalışmak veya hizmet almak.

İşveren tarafında ise; periyodik kontrol hizmeti alınacak kişi veya kurumun EKİPNET kaydı ve yetkileri mutlaka e-Devlet üzerinden doğrulanmalıdır. Bu adım atlanırsa:

• Geçersiz periyodik kontrol raporu,
• Yasal denetimlerde uygunsuzluk,
• İdari para cezaları

gibi riskler ortaya çıkabilir.

Periyodik Kontrol Ne Zaman Yapılır?

Periyodik kontroller sadece “takvim geldi, yılda bir yaptırıyoruz” yaklaşımı ile sınırlı değildir. Yönetmelik; hem periyodik takvimi hem de belirli durumlarda ek kontrolleri zorunlu kılar.

Genel olarak periyodik kontrol yapılması gereken başlıca durumlar:

• Ekipmanın ilk kurulumu ve montajı tamamlandıktan sonra, devreye almadan önce
• Önemli bakım, onarım, tadilat veya komponent değişimi sonrasında
• Ekipmanın yer değiştirmesi (özellikle vinç, iş makinesi, raf, basınçlı kap vb.) durumunda
• Çalışma şeklinde önemli değişiklikler yapıldığında
• Kaza, arıza, yangın, deprem gibi güvenliği etkileyebilecek olaylar sonrasında
• Ekipman uzun süre kullanılmadıktan sonra yeniden devreye alınırken
• Ve elbette mevzuatta tanımlanmış periyodik takvim (örn. yılda bir) gereği

Bu sayede, sadece “takvime bağlı” değil, riskle bağlantılı bir denetim kültürü oluşur.

Periyodik Kontrol Süreci Nasıl İşler?

Her kuruluşun iç prosedürü farklı olabilir; ancak sağlıklı bir periyodik kontrol süreci genellikle aşağıdaki adımlardan oluşur.

1. Planlama ve envanter çalışması

• İşletmedeki tüm iş ekipmanlarının listesi çıkarılır (envanter).
• Hangi ekipmanın hangi standarda göre, hangi aralıkla kontrol edileceği belirlenir.
• Bir periyodik kontrol takvimi oluşturulur ve sorumlu kişiler atanır.

Bu aşama ne kadar düzenli yapılırsa, sahada “unutulan ekipman” riski o kadar azalır.

2. Başvuru ve ön hazırlık

• Yetkili kişi/kuruluşla iletişime geçilir, kontrol kapsamı paylaşılır:

  • Ekipman türü
  • Adet ve kapasite bilgileri
  • Lokasyon ve erişim koşulları

• Kontrolü yapacak ekip; standartlar, prosedürler ve gerekli test cihazları için hazırlık yapar.

• İşletme, üretimi aksatmayacak uygun tarih ve saatleri planlar (mümkünse duruş planı ile uyumlu).

3. Saha muayeneleri ve testler

Saha çalışmasında genel olarak şu adımlar izlenir:

• Ekipmanın genel durumu ve çevresi görsel olarak incelenir,

• Güvenlik donanımları (koruyucu muhafazalar, emniyet ventilleri, limit şalterleri, acil stoplar vb.) test edilir,

• İlgili standartlara uygun deney ve ölçümler yapılır:

  • Basınçlı kaplarda basınç testleri,
  • Kaldırma ekipmanlarında statik/dinamik yük testleri,
  • Elektrik tesisatında topraklama ve izolasyon ölçümleri,
  • Yangın tesisatında debi, basınç ve senaryo testleri vb.

4. Uygunsuzlukların tespiti ve ekipmanın durumu

Kontrollerin sonunda her ekipman için bir değerlendirme yapılır:

• Kullanımı güvenli ve mevzuata uygun,
• Belirli uygunsuzlukları var ancak derhâl kullanım dışı bırakma gerektirmiyor,
• Kritik uygunsuzlukları var ve kullanımı durdurulmalı

şeklinde sınıflandırma yapılabilir. Özellikle güvenlik açısından risk oluşturan durumlarda, ekipman derhâl kullanım dışı bırakılmalı ve bu durum raporda açıkça belirtilmelidir.

5. Raporlama ve belgelendirme

Her periyodik kontrol sonunda:

• Ekipman bilgileri,
• Yapılan testler ve ölçümler,
• Tespit edilen uygunsuzluklar,
• Önerilen düzeltici/önleyici faaliyetler,
• Bir sonraki kontrol tarihi

gibi bilgiler yer aldığı resmî bir periyodik kontrol raporu hazırlanır ve yetkili kişi tarafından imzalanır.

Raporların:

• Hem basılı hem dijital ortamda,
• Denetimlerde sunulabilecek şekilde arşivlenmesi

işverenin sorumluluğundadır.

6. Düzeltici ve önleyici faaliyetler ile takip

Periyodik kontrol raporu aslında bir “yapılacaklar listesi”dir. Sağlıklı bir süreç için:

• Uygunsuzluklar için aksiyon planı oluşturulmalı,
• Onarım, ayar, parça değişimi gibi işlemler kayıt altına alınmalı,
• Gerekirse ikinci kontrol veya doğrulama testi planlanmalıdır.

Bu sayede periyodik kontrol, “rapor alıp klasöre kaldırmak” yerine, sürekli iyileşen bir iş güvenliği aracına dönüşür.

Periyodik Kontrol ve Periyodik Muayenenin İşletmelere Sağladığı Faydalar

Periyodik kontrol ve periyodik muayene süreçleri; sadece mevzuat gereğini karşılamakla kalmaz, işletmelere birçok açıdan katkı sağlar.

1. Çalışan güvenliği ve kaza riskinin azaltılması

• Kaldırma ekipmanlarında kopma, devrilme, sıkışma riskleri,
• Basınçlı kaplarda patlama ve sızıntı riski,
• Elektrik tesisatında elektrik çarpması ve yangın riski,

düzenli kontrollerle büyük ölçüde azaltılabilir. Bu da iş kazaları, meslek hastalıkları ve kayıpların önlenmesi anlamına gelir.

2. Yasal uyum ve denetimlerde güvenilirlik

• İş müfettişi denetimlerinde güncel periyodik kontrol raporlarına sahip olmak,
• Sigorta süreçlerinde ekipman güvenliğiyle ilgili sorularda resmi belgelere dayanmak,
• İdari para cezası ve faaliyet durdurma gibi yaptırımlardan kaçınmak

açısından periyodik kontroller kritik önem taşır.

3. Plansız duruşların ve büyük arızaların önüne geçilmesi

Periyodik muayene sırasında tespit edilen küçük bir çatlak, gevşek bir bağlantı veya aşınmış bir parça:

• Zamanında müdahale edilmezse büyük arıza,
• Üretim kaybı, hatta can kaybı

riski doğurabilir. Düzenli kontroller, bu tür sorunların erken tespitiyle:

• Plansız duruşların azalmasına,
• Yedek parça ve bakım planlamasının daha öngörülebilir olmasına yardımcı olur.

4. Ekipman ömrünün uzaması ve maliyetlerin kontrolü

Bakımı ve kontrolleri düzenli yapılan ekipmanlar:

• Daha verimli çalışır,
• Daha az enerji tüketir,
• Daha uzun ömürlü olur.

Bu da yatırımın geri dönüşünü iyileştirir; sık makine değiştirme ve acil bakım maliyetlerini düşürür.

5. Kurumsal itibar ve kalite algısı

Özellikle:

• Uluslararası denetimlere açık kuruluşlar,
• Kurumsal müşterilere hizmet veren firmalar,
• Okul, hastane, AVM gibi topluma açık yapılar

için, periyodik kontrollerin düzenli ve şeffaf biçimde yürütülmesi; güven ve kalite algısını güçlendirir.

Periyodik Kontrol ve Dijital Takip Sistemleri

İşletmelerde onlarca, hatta yüzlerce ekipmanın periyodik kontrol tarihlerini kâğıt üzerinde takip etmek hem zor hem de hata yapmaya çok açıktır. Bu nedenle birçok kurum:

• Ekipman envanterini dijital ortama taşıyan,
• Periyodik kontrol tarihlerini otomatik hatırlatan,
• Raporları tek merkezde arşivleyen

yazılım ve takip sistemlerine yöneliyor.

Bu yaklaşım sayesinde:

• “Şu kompresörün kontrol süresi geçti mi?” sorusuna saniyeler içinde cevap verilebiliyor,
• Denetim öncesi rapor hazırlıkları çok daha hızlı tamamlanıyor,
• Periyodik kontrol planları bakım ve üretim planlarıyla entegre yönetilebiliyor.

Periyodik Kontrol ve Muayeneyi Bir Yük Değil, Yatırım Olarak Görmek

Periyodik kontrol ve periyodik muayene süreçleri; ilk bakışta “yasal zorunluluk” ve “ek maliyet” gibi görünse de, aslında:

• Çalışanların hayatını koruyan,
• İşletmenin kesintisiz üretim yapabilmesini sağlayan,
• Ekipman ömrünü uzatan,
• Denetim ve sigorta süreçlerinde kurumu koruyan

stratejik birer yatırımdır.

İster küçük bir atölye, ister büyük bir fabrika, ister okul ya da hastane olun; iş ekipmanlarınızın periyodik kontrollerini sistematik, planlı ve belgeli bir şekilde yürütmek, sürdürülebilir ve güvenli bir çalışma kültürünün vazgeçilmez parçasıdır.

Opwire Periyodik Kontrol Yazılımı sayesinde periyodik kontrollerinizi kaçırmadan, müşteri kayıtlarını düzenli ve profesyonel bir şekilde yönetebilirsiniz. Daha fazla bilgi için ücretsiz demo sayfamızdan bizimle iletişime geçin.